Wydziedziczenie a zachowek. Wydziedziczenie co to jest? adwokat skarżysko prawnik skarżysko

W kolejnym wpisie na blogu Kancelarii Adwokata Piotra Rodaka przybliżymy Państwu zagadnienie instytucji wydziedziczenia. Pojęcie to każdemu jest znane, jednak jego potoczne znaczenie ma zupełnie inne znaczenie niż to nadane przez ustawodawcę. Kiedy mówimy, że kogoś wydziedziczymy, myślimy o pozbawieniu go prawa do dziedziczenia po nas spadku. Zaglądając w kodeks cywilny wydziedziczenie ma jednak o wiele szersze znaczenie. Spadek możemy odziedziczyć na podstawie ustawy bądź testamentu. Jeśli mowa o dziedziczeniu ustawowym, po naszej śmierci najbliżsi będą dziedziczyć zgodnie z kolejnością zawartą w przepisach prawa spadkowego. Natomiast na podstawie testamentu dziedziczą po nas ci, których wskażemy w testamencie jako naszych spadkobierców. Co z kolei z instytucją wydziedziczenia? Jak ją rozumieć? Postaramy się odpowiedzieć na to pytanie w tym artykule.

Wydziedziczenie – pozbawienie zachowku

O instytucji wydziedziczenia stanowi art. 1008 kodeksu cywilnego.

Art.  1008.  Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Widzimy, że wydziedziczenie jest pojęciem o szerszym znaczeniu niż to, które mówi o pozbawieniu dziedziczenia spadku bliską osobę. Wydziedziczenie odnosi się do zachowku. Zachowek mimo braku powołania do dziedziczenia po nas, przypada naszym najbliższym. Temat zachowku zostanie dokładniej opisany w następnych artykułach na naszym blogu. Jednak dla uporządkowania kwestii związanej z wydziedziczeniem należy przytoczyć art. 991 § 1 kodeksu cywilnego mówiący o osobach z prawem do zachowku.

Art. 991

§ 1.Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Podsumowując, należy rozumieć, że wydziedziczenie dotyczy właśnie pozbawienia prawa do zachowku w przypadku braku powołania takiej osoby do dziedziczenia. Spadkodawca jednak nie posiada zupełnej dowolności jeśli chodzi o wydziedziczenie. Możliwe jest wydziedziczenie tylko wtedy, jeśli wystąpi chociaż jedna przesłanka wymieniona w art. 1008 kc.

Należy przytoczyć w tym miejscu art. 1009 kodeksu cywilnego mówiący o przyczynie wydziedziczenia.

Art.  1009

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

Dlatego sporządzając testament należy szczegółowo wskazać kogo i z jakiej przyczyny wydziedziczamy, czyli pozbawiamy zachowku. Pamiętajmy również, że nie można wydziedziczyć kogoś z innych przyczyn niż te wskazane w kodeksie. Wyjaśnienia wymaga, jak trzeba rozumieć te 3 przesłanki pozwalające na pozbawienie zachowku.

Wydziedziczenie – przesłanki. Uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy

Wskazane w art. 1008 „uporczywe postępowanie wbrew spadkodawcy…” oznacza, że zachowanie spadkobiercy jest naganne, nieakceptowalne i narusza przyjęte normy moralne i społeczne. Nie odnosi się jednak do relacji spadkobiercy ze spadkodawcą i nie dotyka go samego. Mowa jest tutaj o niemoralnym prowadzeniu się, nieuczciwej działalności, handlu narkotykami, pijaństwie, znęcaniu się nad osobami bliskimi. Dodatkowo, spadkodawca musi w wyraźny sposób zaznaczyć, że takiego zachowania nie akceptuje, a spadkobierca to zignorować. Zachowanie to musi być uporczywe, czyli długotrwałe, zawinione, celowe i przemyślane. Spadkobierca przy tym ma świadomość braku akceptacji przez spadkodawcę takich działań i wyraźnie to ignoruje. (M. Załucki [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1008).

Wydziedziczenie – przesłanki. Przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu spadkobiercy

Czytamy w komentarzu do art. 1008 kodeksu cywilnego.

,,Oceny, czy uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, należy dokonywać przy uwzględnieniu właściwych przepisów prawa karnego. Sąd orzekający o skuteczności wydziedziczenia jest uprawniony do samodzielnej oceny kwestii popełnienia przestępstwa (prawomocny wyrok sądu karnego nie jest konieczny). Należy jednak pamiętać o treści art. 11 zdanie pierwsze kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie
z którym ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.’’

( J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. P. Nazaruk, Warszawa 2019, art. 1008).

Wydziedziczenie – przesłanki. Uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych

Ostatnia z przesłanek również została w sposób jasny przedstawiona w literaturze.

,,Uprawniony do zachowku może zostać również wydziedziczony, jeżeli uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (art. 1008 pkt 3). Pojęcie obowiązków rodzinnych może być interpretowane szeroko. Do kategorii tej można zaliczyć zarówno obowiązki wynikające z przepisów prawa (np. obowiązek alimentacyjny, obowiązki wynikające z art. 23 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), jak i powinności czysto społeczne lub moralne (np. obowiązek opieki nad osobą starszą czy chorą). Niedopełnianie obowiązków rodzinnych musi cechować się uporczywością, a więc pewną powtarzalnością lub stałością.’’

( J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. P. Nazaruk, Warszawa 2019, art. 1008

Wybaczenie spadkobiercy przez spadkodawcę

Niejednokrotnie pojawia się pytanie, jaki wpływ na pozbawienie zachowku ma ewentualne wybaczenie przez spadkodawcę. Ważne jest także czy wydziedziczenie ma wpływ na zstępnych osoby, która została wydziedziczona. Stanowi o tym art. 1010 § 1 kodeksu cywilnego. Art. 1010 § 2 natomiast wskazuje kiedy przebaczenie jest skuteczne.

Art.  1010

§  1. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

§  2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Kwestie rozciągnięcia wydziedziczenia na zstępnych uprawnionego do zachowku wyjaśnia art. 1011 kodeksu cywilnego.

Art.  1011.

Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Zgodnie z treścią art. 1011 kodeksu cywilnego, skutki wydziedziczenia nie rozciągają się automatycznie na zstępnych naszego zstępnego, którego wydziedziczamy w testamencie.

Podsumowanie

Jeśli mają Państwo dodatkowe wątpliwości związane z wydziedziczeniem, czyli pozbawieniem prawa do zachowku spadkobiercy, zachęcamy do kontaktu z Kancelarią. Będziemy starać się rozwiać Państwa wątpliwości i odpowiedzieć trapiące pytania oraz wyjaśnić Państwu zawiłe kwestie prawne. Na blogu Kancelarii Adwokackiej Adwokata Piotra Rodaka będziemy poruszać także inne zagadnienia prawne, zachęcamy do śledzenia naszej strony.